Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

br /> >

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Per tram van Oudenbosch via Hoeven naar de Haansberg

Dit verslag is bedoeld om in woord en beeld enig inzicht te geven, hoe en waar de tram van de Zuid-Nederlandsche Stoomtramweg-Maatschappij (ZNSM) reed op weg van Oudenbosch (overweg) via Hoeven naar de Haansberg, ten noorden van Etten.

01. De overweg bij wachterswoning 10 (achter de rug van de fotograaf) is de scheiding tussen de (huidige) Sint Bernaertstraat en de Bosschendijk. Ten zuiden van de overweg werden in de jaren tien en twintig twee villa's gebouwd, die er nog altijd staan. Ertegenover stond al veel langer een rijtje woningen voor arbeiders en kleine zelfstandigen. De overweg voor de ZNSM lijkt zowat haaks de spoorweg te kruisen, maar dat is schijn, zoals op de volgende beelden is te zien. Rechts staan twee villa's uit (het begin van) de jaren twintig. Geheel links, achter de paal met telegraaf- en telefoondraden, ligt het café 'Kweekerslust'.

02. Een prachtig beeld van de spoor- en tramwegovergang in de Bosschendijk met zicht op het stadje. Links staat wachterswoning 10 met voor het raam de wachteres (of een dochter ervan). Voor de tram waren aparte sluitbomen aangebracht, die alleen werden geopend, wanneer een tram in aantocht was. Zodra een tram door kon rijden, ging het licht op groen. Aan de zuidzijde van de overweg stond de lantaarn rechts van de tramweg, maar aan de noordzijde hing die precies boven het tramspoor. De lantaarn was toegankelijk via een trapje. Let wel, het waren destijds allemaal olielampen, waarvan het reservoir zowat dagelijks moest worden bijgevuld.

Bij de wachterswoning (aan de straatzijde) staat een abri voor wachtende tramreizigers. Aan de overzijde van de straat staan ook twee wachthokjes. Het meest rechtse, pal tegen de spoorwegovergang, was bedoeld als schuilgelegenheid voor de afloskracht (van de vaste wachter in de woning). Waarvoor het andere hokje dan diende, is mij niet bekend. Foto uit circa 1910. Met dank aan Toon de Bruijn, Roosendaal.

03. Nogmaals een kijkje vanuit het zuiden op de overweg in de Bosschendijk te Oudenbosch, met links de (normaal altijd gesloten) sluitbomen voor de ZNSM en rechts de openstaande bomen van de 'Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen' (SS). In de tramweg lag een boog om een wat meer haakse kruising mogelijk te maken, terwijl dat voor de weg niet nodig was. Aan de overzijde van de overweg staat rechts de wachtpost en links wachterswoning 10. Foto M. Hopstaken, Oudenbosch, circa 1920.

04. Nogmaals een kijkje vanuit het zuiden op de overweg in de Bosschendijk te Oudenbosch, met links de (normaal altijd gesloten) sluitbomen voor de ZNSM en rechts de openstaande bomen) van de 'Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen'(SS). In de tramweg lag een boog om een wat meer haakse kruising mogelijk te maken, terwijl dat voor de weg niet nodig was. Aan de overzijde van de overweg staat rechts de wachtpost en links wachterswoning 10, circa 1920.

05. Even voorbij de overweg en rechtsom terugkijkend, zie je rechts het spoorwegstation van Oudenbosch en op de hoek een fraaie villa (die in die dagen nog op een mooie en rustige locatie stond) aan de Bosschendijk. Foto uit circa 1930. Het huis staat er nog altijd in nagenoeg ongewijzigde staat.

06. Gezicht op het pand op de hoek van de Bosschendijk met het fietspad en het spoorwegstation te Oudenbosch, circa 2020. Op de voorgrond passeerde de ZNSM met haar trams tussen Breda en Steenbergen.

07. Kijkend in de richting Hoeven vanaf ongeveer dezelfde plek als in het vorige beeld zie je links het café 'Kweekerslust' en verder aansluitend een buurtje met woningen voor arbeiders en kleine zelfstandigen. Rechts ligt de tramweg met wisselplaats, destijds in de dienstregeling bij de ZNSM bekend als halte 'Overkr.', of 'Overwegkruising'. Ansichtkaart uit circa 1905.

08. Op een ander plaatje lijkt er meer bedrijvigheid in het café 'Kweekerslust' te zijn. Een hondenkar (met vaag zichtbaar een liggende hond) en een 'klikkar' (op hoge wielen) verraden de aanwezigheid van klanten aan de tap van het café. Rechts ligt de tramweg met wisselplaats, destijds in de dienstregeling bij de ZNSM bekend als halte 'Overkr.', of 'Overwegkruising'. Ansichtkaart uit circa 1910.

09. Gezicht vanaf de spoorwegovergang op een aantal goederenwagens (of goederentram) van de ZNSM. Vaag is het nummer 315 op de eerste wagen te onderscheiden. De wisselplaats (km 11,361 - km 11,503), destijds in de dienstregeling bij de ZNSM bekend als halte 'Overkr.', of 'Overwegkruising' lag langs de Bosschendijk. De andere halten waren op de Wagenhoek aan de westzijde en in het centrum van het stadje. Geheel links ligt café 'Kweekerslust'. De cafébaas trad (evenals die op de beide andere stopplaatsen in Oudenbosch) op als agent voor de ZNSM en was ook belast met het aannemen en bezorgen van stukgoederen. Rechts staat 'Villa Louisa'. Foto J. Ditvoorst, circa 1920.

10. Keek je wat meer naar rechts, dan zag je (en zie je nog steeds) de fraaie 'Villa Louisa' aan de Bosschendijk staan. Tegenwoordig staat dit huis op de hoek met de Beukenlaan. Goed is te zien dat het wissel voor de tram rechtsleidend is, dit in tegenstelling tot het symmetrisch wissel aan de andere kant van de wisselplaats. Ansichtkaart uit circa 1930.

11. Nogmaals een beeld van het café 'Kweekerslust', maar dan in de vroegere jaren. Zojuist is een tram naar Breda tot stilstand gekomen. Terwijl de machinist en de stoker bij de locomotief wachten op het vertreksein van de conducteur wordt een foto gemaakt. Links heeft een boer met zijn paard en kar een lading overgenomen uit de bagagewagen van de tram achter de locomotief. Een man is even gestopt met het knippen van zijn heg. Een ander poseert met een zak op zijn schouders. De conducteur wacht geduldig op de fotograaf, voordat hij het vertreksein zal geven. In de verte staat nog een goederenwagen op de wisselplaats. Foto uit circa 1910.

12. Kijkend op ongeveer dezelfde plek als in het vorige beeld, is op 3 september 2023 huisnummer 19 als eerste in beeld gebracht.

13. Enkele tientallen meters verderop en dan terugkijkend naar Oudenbosch zag je eertijds in de verte de spoorwegovergang met een juist passerende reizigerstrein, getrokken door een locomotief van de vroegere Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM). Deze serie van 35 machines uit de jaren rond 1915 had de bijnaam 'Blikken Tinus', vanwege de wat rammelende drijf-stangen. De trein maakt juist volop vaart na het met een wat lagere snelheid passeren van het station. Rechts staan 'de huizen van Speet', genoemd naar de bouwer. In het huis bij de twee lindenbomen (nu nummer 19, zie vorige foto) woonde destijds steenhouwer Creton en later diens neef Ch. van de Riet. De foto dateert uit de jaren rond 1925.

14. In vergelijking met het vorige (oude) beeld is goed te zien, dat anno 2023 van de bebouwing in vroeger jaren aan de Bosschendijk nog heel wat bewaard is gebleven. Links, juist buiten beeld, lag de vroegere wisselplaats van de ZNSM.

15. Aan de zuidoostzijde van de wisselplaats lag een symmetrisch wissel, waarschijnlijk zelfs een verend wissel, omdat een handel-inrichting ontbreekt. Trams uit de richting Hoeven komen dan vanzelf altijd op het linker spoor terecht. In de verte, bij de overweg, staat wachterswoning 10 en daarachter rijst de hoge koepel van de basiliek op. De ansichtkaart zal iets eerder dan de vorige (oude) foto zijn gemaakt, want de bomen links zijn nog niet gekapt om plaats te maken voor jonge exemplaren. Ansichtkaart uit circa 1920.

16. In vergelijking met het vorige (oude) beeld is goed te zien, dat anno 2023 van de bebouwing in vroeger jaren aan de Bosschendijk nog heel wat bewaard is gebleven. Links, juist buiten beeld, lag de vroegere wisselplaats van de ZNSM.

17. In vergelijking met het vorige (oude) beeld is goed te zien, dat anno 2023 van de bebouwing in vroeger jaren aan de Bosschendijk nog heel wat bewaard is gebleven. Links, juist buiten beeld, lag de vroegere wisselplaats van de ZNSM.

18. Een tiental meters verder in zuidoostelijke richting en terugkijkend in de richting van de overweg en de wisselplaats, is goed te zien dat het wissel voor de tram niet meer zoals eerder symmetrisch is uitgevoerd, maar linksleidend. Kennelijk is dat gedaan om in de reizigersdienst de snelheid voor rechtdoorgaande trams te kunnen verhogen, dit in de strijd tegen de opkomende concurrentie van autobussen. Het mocht echter niet baten, want al in het najaar van 1934 was het afgelopen met de reizigerstram. Inmiddels is er al veel nieuwbouw aan de noordzijde van de Bosschendijk tot stand gebracht. De foto dateert uit de jaren rond 1930.

19. In vergelijking met het vorige (oude) beeld is goed te zien, dat anno 2023 van de bebouwing in vroeger jaren aan de Bosschendijk heel wat bewaard is gebleven. Links, juist buiten beeld, lag de vroegere wisselplaats van de ZNSM.

20. Enkele tientallen meters verderop in zuidoostelijke richting en terugkijkend in de richting van de overweg en de wisselplaats, is goed te zien dat de tramweg ietwat naar het zuidwesten buigt. Rechts is een viertal 'jaren dertig'-woningen gebouwd op de plaats waar eerder 'Villa Betsy' stond. De koepel van de basiliek is in de verte links nog juist zichtbaar.

21. In vergelijking met het vorige (oude) beeld is goed te zien, dat anno 2023 van de bebouwing in vroeger jaren aan de Bosschendijk nog heel wat bewaard is gebleven. Links, juist buiten beeld, lag de vroegere tramweg van de ZNSM.

22. Een beeld van 'Villa Betsy' in de gloriejaren van de boomkwekersfamilie H.W. van de Bom. In 1898, al voordat er enige bebouwing aan de Bosschendijk verrees, liet Van de Bom zijn 'Villa Betsy' bouwen. De fotograaf zag vanaf deze plek de basiliek van Oudenbosch links van de bebouwing aan de Bosschendijk oprijzen. De villa lag op ongeveer 230 meter van de overweg.

Links, aan de westzijde van de weg, reed de tram elke dag zo'n vijf tot zes ritten tussen Breda en Oudenbosch. Een huis of zelfs een villa kort bij de halte 'Overkr.', of 'Overwegkruising' was destijds een goed uitgangspunt voor een reisje naar Breda, zowel voor zakelijke doeleinden als uit toeristisch oogpunt. De trein was in dat opzicht geen alternatief, niet over Roosendaal en ook niet via Lage Zwaluwe.

23. De voorzijde van 'Villa Betsy' in beeld. Een foto uit de eerste jaren van het bestaan van 'Villa Betsy' toont duidelijk dat het gebouw aanvankelijk nog geen 'traptoren' aan de achterzijde had. Links staat een 'koetshuis' (later ook in gebruik als garage/berging).

24. De fraaie 'Villa Betsy' kende overigens geen lang bestaan. In de nacht van 7 op 8 oktober 1931 brandde het houten pand tot de grond toe af. Op deze foto uit circa 1910 ligt de tramweg juist in beeld. Links staat het koetshuis. Bericht uit: 'De Grondwet' van 8 oktober 1931 (uitgave J. van Poll-Suykerbuyk, Roosendaal). Overigens was de vrachtschipper J. van Rooij geen eigenaar, maar kennelijk huurder van het pand.

25. Eenmaal voorbij 'Villa Betsy' kwam in latere jaren in zuidoostelijke richting ook bebouwing tot stand.

26. En ook het veilinggebouw voor 'Oudenbosch en Omstreken'. Dit lag op ongveer 350 meter vanaf de overweg. Inmiddels is dit al heel wat jaren geleden afgebroken. Een nieuwbouwbuurtje ter plaatse aan de 'Veilingstraat' herinnert nog aan het verleden. Voorbij dit punt kwam je vroeger in het buitengebied terecht met stopplaatsen bij het café 'Velletri', de buurtschap Kruisstraat en bij het seminarie 'Bovendonk' in Hoeven. Ansichtkaart uit circa 1920.

27. In vergelijking met het vorige (oude) beeld is goed te zien, dat anno 2023 van de bebouwing in vroeger jaren aan de Bosschendijk (buiten het veilinggebouw) ook nog wel wat bewaard is gebleven. Links, juist buiten beeld, lag de vroegere tramweg van de ZNSM.

28. Een locomotief van fabrikant Backer & Rueb te Breda, die van 1913 tot 1928 dienst deed op de 'Nieuwe Gastelsche Dijk' tussen Stampersgat en de suikerfabriek 'St.-Antoine', kreeg na de verkoop aan de ZNSM een revisie en schilderbeurt, inclusief biezen en sierlijsten. Aan alle kanten van de machine werd het nieuwe nummer 16 (in koper) aangebracht en aan weerszijden de naam van de maatschappij (niet zichtbaar op de foto). De machine reed voortaan 'sneltrams' tussen Breda en Oudenbosch, waar het keerpunt de halte 'Overkr.', of 'Overwegkruising' was. Ergens onderweg poseren machinist Mouwen en conducteur Mol trots voor hun tram. Foto uit circa 1930.

29. De stopplaats Velletri had haar naam te danken aan een boerderij met de naam 'Velletri' in de gevel aan de straatzijde. Van hieruit kon je via de weg aan de westzijde van de boerderij (op foto links) in noordelijke richting talloze boerderijen in de polders bereiken. De tramrails lagen in vroeger dagen in de berm op de voorgrond. De stopplaats bestond nog niet in 1898, maar wel in 1910. Voormalig streekarchivaris C.Th. Lohmann maakte de foto van het pand op het adres Bosschendijk 195 op 6 juli 1967. Het pand was in de jaren zestig in handen van de familie Buijs en moest in december 1970 plaats maken voor de ontsluiting van de nieuwe wijk 'Velletri'.

30. Het pand was in de jaren zestig in handen van de familie Buijs en moest in december 1970 plaats maken voor de ontsluiting van de nieuwe wijk 'Velletri'. Voormalig streekarchivaris C.Th. Lohmann was erbij en maakte op 14 januari 1971 een foto van het restant. Slechts het Mariabeeldje aan de boom overleefde de ramp (zie ook vorige foto).

31. Zomer en winter bij 'Velletri', rechtsboven op 6 juli 1967 en rechtsonder op 5 oktober 1961. Foto's C.Th. Lohmann. De foto links is hoogstwaarschijnlijk gemaakt in de strenge winter 1962-1963. De fotograaf hiervan is echter onbekend.

32. Soms is de wereld toch klein. Tot 28 juli 2023 wist ik niet dat 'Velletri' vroeger in eigendom was van de voorouders van een goede bekende van mij. Uit het familiearchief kwam hij met twee zeer fraaie opnamen voor de dag. De foto hierboven dateert uit circa 1950 en die hieronder uit circa 1920. Hij schrijft:

'Mijn opa is er al lang niet meer. Maar die werd in 1914 op 'Velletri' geboren. Hij herinnerde zich de tram goed. Het café fungeerde als wachtkamer voor buurtbewoners die met de tram meereden. Maar de tram bracht ook handelsreizigers die vanuit 'Velletri' de polder introkken.'

'En zodoende waren er ook zitdagen van notarissen en kwam ook Cuypers van de 'Mattemburgh' op 'Velletri' de pacht innen. Eerdere generaties Cuypers kwamen uit Oudenbosch en Hoeven en ze hadden er grond en boerderijen.'

'Was er een tramreiziger, dan werd op Velletri een rode vlag uitgestoken die op afstand te zien was.'

'Jongens uit de buurt gingen nog wel eens aan de tram hangen om zo naar school op Saint Louis in Oudenbosch mee te liften. Eentje is er nog wel eens afgevallen en verloor zo zijn onderbeen en vier vingers. Desondanks heeft deze man nog jarenlang met kunstbeen en fiets bestellingen vanuit zijn buurtwinkel rondgebracht.'

'Na de tram kwam de bus en in 1970 werd 'Velletri' gesloopt. De halte bestaat, enkele meters opgeschoven, nog altijd.'

33. Dat 'Velletri' een vaste halte voor de stoomtram was, blijkt wel uit het opschrift 'HALT DER STOOMTRAM' onder de naam 'Velletri'. Zelfs de eigenaar en vergunninghouder maakte zich bekend. Met dank aan familie Buijs voor het beschikbaar stellen van de foto's.

34. Van Oudenbosch tot kort voor de bebouwde kom van Hoeven lag de tramweg aan de zuidzijde van de weg. Eens 'Velletri' voorbij stopte de ZNSM op 't Gors (of Kruisstraat), waar de 'Antwerpse Postbaan' de provinciale weg tussen Oudenbosch en Hoeven kruiste. Op de noordoostelijke hoek stond het oude posthuis uit de tijd van Napoleon. Uiteraard was 'Kruisstraat' een vaste halteplaats voor de tram. De tijden van doorkomst stonden ook in de dienstregeling vermeld.

35. Gezicht vanuit het noordwesten op het aloude 'Posthuis' te Hoeven, 1 juni 1975. Let op het 'Vlaamse Poortje' dat bij de sloop van het gebouw behouden moest blijven. Of dat inmiddels na bijna een halve eeuw nog steeds bestaat, is mij onbekend.

36. Artikel in Brabants Nieuwsblad van 27 mei 1975. De foto is op 1 april 1971 gemaakt door C.Th. Lohmann en geplaatst ter vervanging van de zeer slechte foto op deze plaats in de krant.

37. Artikel in Brabants Nieuwsblad van 13 oktober 1975. De foto is op 14 oktober 1975 gemaakt door C.Th. Lohmann en geplaatst ter vervanging van de slechte foto op deze plaats in de krant.

Kort bij het seminarie op Bovendonk reed de tram via een in 1928 nieuw aangelegd tracé met boogverbetering naar de Hofstraat. Vervolgens ging het, pal voor het seminarie Bovendonk langs, naar links en was er een wisselplaats met uithaalspoor. Ter orientatie volgt eerst een plattegrond in twee delen met de ligging van sporen en wissels.

38. en 39. De bebouwde kom van Hoeven werd doorkruist via de Sint-Janstraat (vroeger Laageind, westzijde) en de Hoogstraat (oostzijde) om dan uit te komen op de noordzijde van de provinciale weg (Sprangweg op Hoevens gebied en Hoevenseweg op Ettens gebied, thans ook bekend als N 640) naar Etten.

In de tekening is de situatie aangehouden uit circa 1840, bij gebrek aan kaarten uit de jaren rond 1890, toen de ZNSM de lijn vanuit Breda naar Oudenbosch aanlegde. Zonder enige twijfel is de situatie in de jaren 1840-1890 amper veranderd, in tegenstelling tot die in de laatste halve eeuw, waarin van de oorspronkelijke bebouwing in de kom van Hoeven nauwelijks meer iets uit vroegere tijden behouden is gebleven.

Aan de hand van ruim twintig foto's en ansichtkaarten (meestal gereproduceerd uit jaarboeken van de plaatselijke heemkundekring 'De Honderd Hoeven') van de bebouwde kom, maken we een denkbeeldige reis door Hoeven en dat zo'n honderd jaar geleden.

40. Vanuit Oudenbosch reed de tram met een ruime boog vanuit de provinciale weg de Hofstraat op. Vóór 1927 lag het tramwegtracé op deze plek heel wat krapper (zie tekening). Helaas heeft de ZNSM hiervan nog geen tien jaar profijt gehad. Het voormalige tracé werd later beplant met bomen. Nog steeds is de boog met aanliggende sloot en grasveld aanwezig, maar alleen de drie bomen links van de boven de bebouwing uitpriemende kerktoren zijn tot op de dag van vandaag behouden gebleven. Foto uit circa 1940.

41. Vanaf het begin in 1890 lag er een ruime boog vanaf de Hofstraat naar het Laageind (later Sint-Janstraat). Linksachter, buiten beeld, staat het seminarie 'Bovendonk'.

42. Meteen na aankomst op het Laageind van Hoeven stond er rechts de cooperatieve zuivelfabriek 'Helpt Elkander' (vanaf 1906) en was er een wisselplaats voor de trams. Rechts, op een kopspoortje, staan drie goederenwagens. Waarschijnlijk kreeg de fabriek ook melk aangevoerd per tram, vandaar dat er pal vóór de fabriek een kort kopspoortje lag. Overigens maakte dit eerder deel uit van een veel langer spoor in de richting van de nieuwbouw van het seminarie 'Bovendonk'. Uiteraard werden er ook bouwmaterialen van elders per tram aangevoerd.

43. Waar de 'melkontvangst' voor de Stoomzuivelfabriek 'Helpt Elkander' was, laat zich goed op zien. Duidelijk is het wissel naar het zijspoor te onderscheiden en het daarvan aftakkende kopspoortje, dat al deels onder onkruid schuilgaat.

44. Naast de Stoomzuivelfabriek 'Helpt Elkander' stond de woning van de directeur. De 'melkontvangst' en de beide sporen zijn goed te onderscheiden.

45. Een prachtige foto, gemaakt op 1 mei 1964 door C.Th. Lohmann, laat de melkontvangst in latere jaren zien. Waar vroeger de rails voor de tram lagen, brachten melkrijders in de ochtend en de vroege avond met hun tractor en aanhangwagen de melkbussen uit de (verre) omgeving naar de zuivelfabriek in Hoeven. Links staat de (vroegere) directeurswoning. De fabriek werd in de loop der jaren behoorlijk uitgebreid.

46. Nogmaals is rechts de woning van de directeur van de stoomzuivelfabriek 'Helpt Elkander' te zien. Ook het wisselcomplex met zij- en kopspoor zijn te onderscheiden. Op de dag van vandaag is alleen het hoge deel van de directeurswoning te herkennen als onderdeel van het pand op Sint-Janstraat 87.

47. Aan het andere einde van het zijspoor staat een lage en een hoge bakwagen (met zeil) te wachten op het laden en lossen.

48. Nogmaals een ansichtkaart met daarop een gesloten goederenwagen van de ZNSM. Uiterst rechts staat een huis met een bordje tussen voordeur en raam. Waarschijnlijk was het toen de naam van het ter plaatse gevestigde cafeetje.

49. Tot ver in de jaren tachtig werd dit huis nog steeds gekenmerkt met een naam, alleen stond toen het woord 'TRAMHALTE' aan de andere kant van de voordeur. Dat had overigens niets met de tram te maken, maar met een gelijknamige kunst- en antiekhandel.

50. Verderop in de Sint-Janstraat eindigde de wisselplaats ongeveer tegenover de nieuwe pastorie (uiterst links). Vervolgens stak het spoor over naar de noordzijde van de weg.

51. De nieuwe pastorie staat links markant in beeld. Rechts is het einde van de wisselplaats te zien, waarna het spoor schuin de weg zal oversteken. Overigens werd de pastorie aan het einde van de Tweede Wereldoorlog totaal vernield. Enkele jaren later is een stukje verder van de weg af een nieuwe pastorie gebouwd.

52. Een beeld van het fraaie kerkgebouw uit 1929 in Hoeven mag in dit verslag niet ontbreken. De foto is gemaakt op 19 juli 2021.

53. Een eindje verderop lag het tramwegtracé geheel aan de noordzijde van de weg en dat zou zo blijven tot de Haansberg bij Etten. Let op de beide panden midden in beeld. Foto uit circa 1930.

54. Slechts een vijftigtal meters verder kijken we terug in westelijke richting. De nieuwe kerk met pastorie is nog niet in aanbouw. Wel staat rechts al een nieuw woonhuis, dat op de vorige foto er nog niet was, maar tegenwoordig wel en in nog een zowat originele toestand is gebleven, een unicum in Hoeven. Slechts vaag is te zien dat het tramspoor van links naar rechts gaat. De beide panden links (Sint-Janstraat 47 en 51), waarvan in het ene drukkerij Franciscus Schrauwen zat (tevens uitgever van ansichtkaarten) zijn goed te onderscheiden op de vorige foto. Ansichtkaart uit circa 1930.

55. Draaien we ons om, dan zien we de vroegere historische kern van Hoeven, waarvan inmiddels bijna niets is overgebleven. Links lag de vroegere herberg 'Het Hooghuijs'. Wat verderop was in het witte pand de pastorie van de R.K. Kerk gehuisvest, terwijl in de verte de toren van de bijbehorende kerk uit de vijftiende eeuw nog fier omhoog steekt. Ansichtkaart uit circa 1910.

56. Nadat de tramrails in de jaren 1936-1938 waren opgebroken, was alleen nog aan de nieuwe bestrating te zien, waar deze vroeger hadden gelegen. Overigens is van dit dorpsbeeld inmiddels niets meer overgebleven, behalve dan het witte pand, waarin destijds de pastorie van de R.K. Kerk was gevestigd. Foto uit circa 1939.

57. Later kwam hierin het gemeentehuis en nadat de gemeente Hoeven was opgegaan in een groter verband werd dit onder meer het onderkomen van de Hoevense heemkundekring. De foto is gemaakt op 19 juli 2021, toen Hoeven vanwege een wegreconstructie zowat geheel ontoegankelijk was.

58. Een vijftigtal meters verderop lag rechts de Markt (bij de auto). In vroeger dagen stond hier een waterpomp. Pal hiertegenover werd tussen 1905 en 1910 tot ver in de jaren twintig het agentschap van de ZNSM gevestigd, waarna er een benzinepomp werd gevestigd (links in beeld en ook al te zien op een vorige ansichtkaart). Mogelijk zwaaide hier toen een zekere Voermans de scepter. Ansichtkaart uit circa 1935.

59. Korterbij gekomen, zijn de opschriften op de gevel al goed te lezen, enerzijds: 'Station Hoeven. Goederenkantoor van de Zuid-Ned. Stoomtramweg-Mij' en anderzijds wat groter: 'Station Stoomtram Hoeven'. Mogelijk zwaaide hier toen een zekere Voermans de scepter. Ernaast stond een kenmerkend pand met ervoor drie bomen. Ansichtkaart uit circa 1910.

60. Korterbij gekomen, zijn de opschriften op de gevel nog beter te lezen, enerzijds: 'Station Hoeven. Goederen Kantoor van de Zuid-Ned. Stoomtramweg-Mij' en anderzijds nog wat groter: 'Station Stoomtram Hoeven'. De cafébaas trad op als plaatselijke agent voor het goederenvervoer van de ZNSM. Mogelijk zwaaide hier toen een zekere Voermans de scepter. Ansichtkaart uit circa 1910.

61. Na 1934 zag de voorgevel van het café aan de Sint-Janstraat 16 er een stuk minder opvallend uit, slechts een bordje aan de dakgoot met daarop de letters 'BBA' en vermoedelijk het woord 'autodiensten' was alles, wat er nog af kon. Foto uit circa 1935.

62. Kijken we in westelijke richting, dan zien we links de vroegere Markt met waterpomp en in de verte de herberg 'Het Hooghuijs'. Rechts achter de bomen lag het pand, waarin de agent van de ZNSM was gehuisvest en uiterst rechts stond het kenmerkende pand met ervoor drie bomen. Ansichtkaart uit circa 1910.

63. Kijken we in latere jaren terug in westelijke richting, dan zien we in de verte de torenspits van de nieuwe kerk, rechts de herberg 'Het Hooghuijs' en achter de boom het pand, waarin vroeger de agent van de ZNSM was gehuisvest. Foto uit circa 1935.

64. Kijken we in 1940 terug in westelijke richting, dan zien we de torenspits van de nieuwe kerk (achter de lantaarnpaal) en rechts de herberg 'Het Hooghuijs'. Inmiddels lagen er geen tramrails meer. Die waren vervangen door een nieuwe verharding voor de fietsers. Ansichtkaart uit circa 1939.

65. Inmiddels aanbeland in de Hoogstraat, zien we links het uit de vijftiende eeuw daterende gebouw van de Rooms-Katholieke Kerk, dat in de Tweede Wereldoorlog zwaar was beschadigd en later werd afgebroken, omdat er binnen het kleine dorp geen andere functie voor was te vinden. Het hoge gebouw ernaast was het oude raadhuis dat in de Tweede Wereldoorlog ook zwaar werd beschadigd. Omdat de vroegere pastorie in 1935 buiten gebruik was gesteld vanwege de bouw van een nieuwe, kon de gemeente hier haar intrek nemen. Aan het einde van deze Hoogstraat draait de weg in de richting Etten. Inmiddels was Hoeven, getuige de ijzeren masten in de straat, van elektriciteit voorzien. Foto uit circa 1940.

66. Terugkijkend vanuit de boog in het tramwegtracé naar Etten zijn rechts het oude raadhuis en het kerkgebouw te zien.

67. Terugkijkend vanuit de boog in het tramwegtracé naar Etten zijn rechts het oude raadhuis en het kerkgebouw te zien.

68. Vervolgens bleef de tramweg aan de noordzijde van de provinciale weg (Sprangweg op grondgebied van Hoeven en Hoevense-weg op grondgebied van Etten-Leur, nu beter bekend als N 640) rijden. Via de buurtschappen Lage Donk en Haansberg reed de tram tot op de Markt van Etten.

69. Vanaf 1890 tot in 1929 reed de tram tussen Etten naar Oudenbosch via het gehucht Haansberg. Dit betekende een zeer krappe boog met veel uitgaven voor het onderhoud van de bovenbouw (rails en dwarsliggers), zonder dat er inkomsten uit het reizigers-vervoer tegenover stonden. In de late jaren twintig besteedde de ZNSM niet alleen geld in Oud Gastel (opheffen krappe boog tussen Steenstraat en Moleneind) en Hoeven (opheffen krappe boog ter hoogte van het seminarie), maar nog grotere uitgaven werden gedaan om de bottle-neck op de Haansberg volledig af te snijden. Helaas had de ZNSM er maar enkele jaren profijt van. Wel maakte de Provincie in de jaren dertig handig gebruik van deze strook grond. Die werd namelijk uitgebreid voor de reconstructie en verbreding van de provinciale weg tussen Etten en Hoeven.

70. Bij de aanleg van de het nieuwe tracé aan de Hoevenseweg ten zuiden van Haansberg kwam er nog wel wat bij kijken. Een ploeg arbeiders is in 1928 bezig met voorbereidend werk. De boerderij stond destijds op het adres Haansberg 4.

71. Een ploeg wegwerkers is in 1928 bezig met de aanleg van het nieuwe tracé aan de Hoevenseweg ten zuiden van Haansberg. De boerderij stond destijds op het adres Haansberg 4.

72. Het nieuwe tracé voor de afsnijding ten zuiden van de Haansberg is nagenoeg gereed. De ballast (grint en zand) moet nog worden gestort. Gezicht in de richting Hoeven. Foto B.J. Dijkman, 1929.